z metodologii pracy magisterskiej

Warunkiem niezbędnym dla skutecznego rozwiązania sformułowanych problemów i hipotez badawczych jest odpowiedni dobór, bądź też samodzielne skonstruowanie możliwie prawidłowych i rzetelnych sposobów postępowania badawczego. Tymi sposobami są metody i techniki badań, zalecane lub faktycznie stosowane w danej nauce^[1].

Zdaniem M. Łobockiego „najogólniej można powiedzieć, że zarówno metody, jak i techniki badań to sposoby postępowania naukowego, mające na celu, rozwiązanie sformułowanego uprzednio problemu”^[2]. Różnice pomiędzy nimi polegają na tym, że „metody są raczej ogólnie zalecanymi (postulowanymi) sposobami rozwiązywania nurtujących badacza problemów. Techniki natomiast odnoszą się do bardziej uszczegółowionych sposobów postępowania badawczego i faktycznie stosowanych w danej nauce. […] Można powiedzieć też, że metody badawcze w ich ogólnym rozumieniu są gatunkową nazwą określonych sposobów postępowania badawczego, a techniki badawcze odmianami tego rodzaju metod”^[3]. Autor omawia poszczególne metody badań, wraz z przysługującymi im na ogół technikami badawczymi. Do metod pedagogicznych zalicza: obserwację, eksperyment pedagogiczny, testy osiągnięć szkolnych, metodę socjometryczną, metodę sondażu diagnostycznego, metodę analizy dokumentów, skalę ocen, studium indywidualnych przypadków oraz metodę monograficzną.

Na potrzeby niniejszej pracy posłużono się dwiema metodami badawczymi, a mianowicie obserwacją, do której zastosowano technikę badawczą obserwacji skategoryzowanej oraz opracowane zostało narzędzie – arkusz obserwacyjny.

Drugą metodą jest sondaż diagnostyczny z wykorzystaniem techniki wywiadu, do której skonstruowane zostało narzędzie kwestionariusza wywiadu.

„Obserwacja jako metoda naukowa nie jest samym tylko postrzeganiem faktów, zdarzeń czy zjawisk. Jest nią osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych danych, w naturalnym ich przebiegu i pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora. Postrzeganie, gromadzenie i interpretowanie stanowią ważne składniki obserwacji i w pewnym sensie trzy podstawowe jej etapy”^[4]. Jako metodę badań naukowych rozumie się obserwację, która wymaga:

• koncentracji uwagi na zachowaniach (reakcjach) ważnych z naukowego punktu widzenia, czyli podporządkowanej pewnemu z góry ustalonemu celowi poznawczemu,
• rejestrowaniu danych obserwacyjnych w sposób możliwie adekwatny do istniejącego obiektywnie stanu rzeczy,
• interpretacji zarejestrowanych w ten sposób danych w świetle posiadanej wiedzy, znanych teorii i własnych doświadczeń,
• sprawdzenia i kontroli po względem trafności i rzetelności^[5].

W takim rozumieniu obserwacja jest zawsze celowym i planowym spostrzeganiem jakiegoś faktu, zjawiska czy zdarzenia w sposób systematyczny (a niekiedy także okazjonalny), jak również dokładny, czyli wierny, wnikliwy i wyczerpujący.

W literaturze metodologicznej wymienia się różne rodzaje obserwacji. W badaniach do niniejszej pracy posłużono się obserwacją uczestniczącą, będącą szczególną odmianą obserwacji bezpośredniej, polegającą „na obserwowaniu zjawisk, zdarzeń, grup społecznych niejako od środka. Badający staje się uczestnikiem badanej zbiorowości, jednym z jej członków”^[6]. Jeśli chodzi o zastosowane techniki do realizacji niniejszych badań posłużono się techniką obserwacji skategoryzowanej. Do jej przeprowadzenia konieczne jest opracowanie określonych zestawów kategorii, określanych również mianem scheduły obserwacyjnej (lub arkusza obserwacyjnego). Jest ona zbiorem poszczególnych kategorii zachowań obserwowanych osób lub elementów charakterystycznych dla przebiegu danego zdarzenia lub zjawiska. Służy do odnotowywania występowania lub niewystępowania wyszczególnionych kategorii zachowań, a także ich częstotliwości. Wzór wykorzystanej scheduły obserwacyjnej znajduje się w aneksie pracy (załącznik nr 1).

Drugą z kolei zastosowaną metodą jest sondaż diagnostyczny. „Najogólniej przez metodę sondażu rozumie się metodę badań, której podstawową funkcją jest gromadzenie informacji o interesujących badacza problemach w wyniku relacji słownych osób badanych, nazywanych respondentami. Cechą konstruktywną sondażu jest wypytywanie czy sondowanie opinii. Tak więc częścią składową metody tej są zadawane respondentom pytania. Przy czym odpowiedzi na nie mogą być pisemne (ankieta) lub ustne (wywiad)”^[7].

W celu uzyskania odpowiedzi na problemy badawcze w pracy w metodzie sondażu zastosowana została technika wywiadu. Jest on „sposobem gromadzenia interesujących badacza informacji w bezpośrednim kontakcie z osobami badanymi”^[8]. T. Pilch definiuje go jako „rozmowę badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz”^[9].

Na potrzeby niniejszej pracy został przeprowadzony wywiad częściowo skategoryzowany – przybierający charakter wywiadu jawnego i indywidualnego. Narzędzie badawcze stanowił skonstruowany kwestionariusz wywiadu (umieszczony w aneksie załącznik nr 2.), zawierający 12 przygotowanych pytań. Trzy pytania dodatkowo wyniknęły z kontekstu rozmowy. Poniżej została zamieszczona treść wywiadu, więc pytania, wraz z odpowiedziami badanego.

^[1]    Por. M. Łobocki, Metody i techniki…, dz. cyt., s. 27.

^[2]    Tamże.

^[3]    Tamże.

^[4]     M. Łobocki , Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1982, Państwowe Wyd. Naukowe, s. 117.

^[5]    Por. M. Łobocki, Metody i techniki…, dz. cyt., s. 46.

^[6]    K. Żegnałek, Metodologia badań…, dz. cyt., s. 108.

^[7]    M. Łobocki, Metody i techniki…, dz. cyt., s. 243.

^[8]    Tamże, s. 262.

^[9]    T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1995, Wyd. „Żak”, s. 82.