Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, że stan zdrowia pośrednio bądź bezpośrednio warunkuje jakość ich życia, nie wie także, jak aktywnie wpływać na własny potencjał zdrowotny. Tych umiejętności powinniśmy się uczyć już od najmłodszych lat i temu właśnie celowi służy edukacja zdrowotna. Specjaliści podkreślają, że jest ona podstawowym prawem każdego dziecka, ponieważ przekazując dzieciom wiedzę o zdrowiu i kształtując odpowiednie nawyki i zachowania, ułatwiamy im prowadzenie zdrowego stylu życia[1].
Zatem edukację zdrowotną definiuje się jako proces, w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i społeczności, w której żyją [2]. Podczas gdy promocja zdrowia to działania ukierunkowane na poszczególne systemy społeczne, edukacja zdrowotna jest zorientowana przede wszystkim na jednostki[3].
Wyróżnia się trzy zasadnicze cele edukacji zdrowotnej:
- Zachęcanie ludzi do identyfikacji własnych problemów zdrowotnych i podejmowania aktywnych działań w celu ich rozwiązania.
- Pomoc w podejmowaniu racjonalnych decyzji i wyborów wspierających harmonijny rozwój i zdrowie (fizyczne, psychiczne, społeczne i duchowe) w sposób uwzględniający potrzeby innych ludzi i środowiska.
- Kształtowanie zdrowego stylu życia.
Szczegółowy przegląd celów edukacji zdrowotnej, według różnych autorów, zawiera tabela 5. Uwagę zwraca przede wszystkim klasyfikacja M. Demela, w której brak wskaźników skuteczności, ponieważ cele operacyjne są sformułowane w kategoriach intrapsychicznych właściwości podmiotu.
Obecnie w praktyce edukacyjnej przyjmuje się, że edukacja zdrowotna powinna polegać na równoległym działaniu dwukierunkowym: przekazywaniu wiedzy oraz kształtowaniu umiejętności, przekonań i postaw niezbędnych do zachowania i doskonalenia zdrowia. Tradycyjnie w edukacji zdrowotnej dominowało przekazywanie samych tylko informacji, jednak jak się później okazało – związek między przyrostem wiedzy a zmianą zachowań był niewielki4. Zatem, aby podejmowana edukacja była skuteczna, musi także uwzględniać drugi ze wspomnianych kierunków działań.
Tabela 5
Przykłady celów edukacji zdrowotnej dzieci i młodzieży według różnych autorów
| Cel nadrzędny | Zadania (cele operacyjne) | Wskaźniki
skuteczności |
| Pełna osobowość (M. Demel) | – wykształcenie nawyków bezpośrednio lub pośrednio związanych
z ochroną i doskonaleniem zdrowia fizycznego i psychicznego; – wyrabianie odpowiednich sprawności; – nastawienie woli i kształtowanie postaw umożliwiających stosowanie zasad higieny, skutecznej pielęgnacji, zapobiegania chorobom i leczenia; |
| – pobudzanie pozytywnego zainteresowania sprawami zdrowia w wyniku epizodycznego i systematycznego wzbogacania i pogłębiania wiedzy o sobie oraz o prawach rządzących zdrowiem publicznym. | ||
| Zdrowy styl życia | Nabywanie i (lub) korekta: | korzystne |
| (koncepcja | – wiedzy o zdrowiu, czynnikach | zachowań |
| behawioralna)
> |
zwiększających jego potencjał i stwarzający ryzyko dla zdrowia;
– postaw wobec zdrowia swojego i innych; – umiejętności niezbędnych dla kształtowania zachowań sprzyjających zdrowiu i radzenia sobie z nowymi sytuacjami; – podejmowania właściwych decyzji. |
zdrowotnym |
| Przygotowanie | Rozwijanie u uczniów chęci, zdolności | zmiany, jaki |
| ucznia do roli | i kompetencji do działania, czyli: | ludzie wprowadzają |
| aktywnego członka | – wiedzy (specyficznej) | we własnym |
| demokratycznego | i umiejętności „wglądu” w siebie; | życiu i społeczności, |
| społeczeństwa, który sam lub / grupą innych ludzi może podjął działania dla tworzenia zdrowego zycia i środowiska (II II. Jensen) | – zaangażowania i motywacji;
– wizji przyszłości; – doświadczeń zdobytych w konkretnych działaniach, w praktyce. |
w której |
—
[1] WHO, UNESCO, UNICEF. Wszechstronna szkolna edukacja zdrowotna. Przewodnik do działania, „Lider 1993, nr 5, s. 5; B. Woynarowska (red.), Edukacja zdrowotna…, dz. cyt., s. 32. ’
[2] T. Williams, Szkolne wychowanie zdrowotne w Europie, „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne” 1989, nr 7-8, s. 159.
[3] B. Woynarowska (red.), Zdrowie i szkoła, dz. cyt., s. 423-424.