trzeci podrozdział pracy magisterskiej

Żywienie jest bezpośrednim czynnikiem warunkującym zdrowie. Sposób żywienia to  bardzo ważny element  wpływający na stan zdrowia ogółu społeczeństwa nie tylko przez niedobór, ale również nadmiar konkretnych składników odżywczych i energii [1].

Prawidłowe żywienie w okresie dzieciństwa i młodości jest warunkiem efektywnego wzrastania oraz dojrzewania organizmu, pełni sił, sprawności fizycznej, a w wieku szkolnym wydajnej i skutecznej nauki. Zestawienie posiłków wraz z zawartością poszczególnych

składników odżywczych i odpowiednią wartością energetyczną zarówno  chroni organizm przed niedoborami pokarmowymi, jak również prowadzi do zmniejszenia ryzyka przedwczesnego rozwoju miażdżycy i wielu innych chorób powstających na wskutek złego żywienia [2]. Czynniki żywieniowe w dużej mierze (20-40%) są powodem powstawania otyłości  u dzieci [3].

Prawidłowe żywienie jest głównym modyfikatorem rozwoju, stąd też tak ważną rolę odgrywa właśnie w wieku rozwojowym. Szczególnie dzieci i młodzież są podatne na skutki nieprawidłowego żywienia, dlatego w tej grupie społecznej bardzo ważne jest kształtowanie poprawnych nawyków żywieniowych.

Przeciętna dieta dorosłego człowieka w Polsce różni się bardzo od zalecanych norm głównie niewystarczającą ilością spożywanych posiłków i niewłaściwym ich rozkładem w ciągu dnia. W codziennej diecie jest przede wszystkim za mało warzyw i owoców oraz produktów mlecznych, a za dużo produktów wysokoenergetycznych takich jak fast-food.

Istnieje obawa o istotę nawyków żywieniowych dzieci, ponieważ przyjęto założenie, że formowanie nawyków odbywa się głównie w domu rodzinnym, w którym edukatorami żywieniowymi są właśnie rodzice. Wśród wielu czynników, które mają wpływ na model żywienia dorastającej młodzieży istotną rolę odgrywa środowisko rodzinne, ponieważ niezbyt dobre nawyki żywieniowe rozpoczynają się już w wieku niemowlęcym.

Do innych nieprawidłowości żywieniowych należą [4]:

• fatalny rozkład posiłków w ciągu dnia
• nieregularne spożywanie posiłków
• niezmienność posiłków
• podjadanie między posiłkami
• brak regularności picia mleka
• niedostateczne spożywanie owoców i warzyw
• nadmiar w spożywaniu cukrów i sodu oraz niskie spożywanie wapnia

W Polsce z roku na rok maleje spożycie mleka, wapnia oraz witaminy D. To właśnie mleko wraz z przetworami jest głównym źródłem wapnia, które odpowiada za formowanie się kości. Niedobór wapnia, który w przyszłości może spowodować osteoporozę stwierdzono u około 88,5% badanych dzieci w wieku szkolnym. Dlatego bardzo ważne jest wypicie dziennie jednej szklanki mleka, która zaspokaja zapotrzebowanie organizmu  na białko w 60% . Bardzo często młodzież ogranicza spożywanie mleka zastępując go słodkimi napojami gazowanymi [5]. Wyniki badań z 2002 roku  wykazały, że zarówno u dzieci jak i młodzieży w wieku szkolnym niewystarczające jest spożycie:

• owoców i warzyw – w przedziale wieku 11-15 lat nie spożywało codziennie owoców 54% natomiast warzyw 64% badanych
• mleka wraz z przetworami – w przedziale wieku 7-18 lat [6]
• dziewcząt 50-68%
• chłopców 60-78%

Do nadwagi, a w późniejszym czasie otyłości prowadzą szczególnie pokarmy posiadające wysoki indeks glikeniczny. Są to między innymi produkty typu fast-food, hot-dog, hamburger, ale też smażona ryba z frytkami. Przygotowanie takich posiłków trwa bardzo krótko, a cena też jest bardzo przystępna. Są one jednak wysokokaloryczne. Fast-foody zawierają dużą ilość niezdrowych tłuszczów i węglowodanów natomiast nie zawierają ważnego dla zdrowia błonnika, witamin i składników mineralnych [7].

Aby racjonalnie się odżywiać, należy posiadać wiedzę na temat produktów żywnościowych zarówno zdrowych jak i szkodliwych dla naszego zdrowia. Badania, które zostały przeprowadzone odnośnie sposobu żywienia rozpoczęto od ustalenia zakresu wiedzy nastolatków na temat dobrego, zdrowego, sensownego odżywiania. Badanym został przedstawiony zestaw twierdzeń dotyczący odżywiania, na które mieli udzielić odpowiedzi czy podane twierdzenia są prawdziwe względnie fałszywe.

Okazało się, że przeważająca liczba badanej młodzieży dobrze orientowała się w tematyce dotyczącej zdrowego odżywiania – większość badanych dziewcząt i chłopców wskazywała właściwe odpowiedzi [8]. Najbardziej kontrowersyjna okazała się rola mleka w codziennej diecie-duża grupa osób (45,5% dziewcząt i 26,53% chłopców) twierdziła, że mleko jest najważniejszym źródłem białka. Tymczasem istotnym źródłem tego składnika są różne produkty pochodzenia zwierzęcego oraz ryby, jaja.

Natomiast mleko jest najważniejszym źródłem wapnia w diecie, o czym młodzież najwyraźniej zapomniała. Mimo, iż wiedzę na temat zdrowego odżywiania młodzież ma dobrą, to w codziennym życiu wygląda to zupełnie inaczej. Dlatego też w kolejnym etapie badań postanowiono sprawdzić, czy posiadana wiedza na temat sposobu odżywiania jest zgodna z odpowiednimi zachowaniami badanych. W związku z tym postawiono młodzieży wiele pytań, na które mieli udzielić pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi.

Zdecydowana większość, bo 55,92% dziewcząt i 42,72% chłopców przyznała, że nie  spożywa posiłków regularnie, w ogóle nie stara się jeść o stałych porach co najmniej trzy razy w ciągu dnia. Natomiast 74,61% dziewcząt i 82,02% chłopców jada białe pieczywo, chociaż wcześniej przyznali, że bogatsze w błonnik, składniki mineralne i witaminy jest pieczywo ciemne. Dieta znacznej grupy badanych (42,88% dziewcząt i 39,78% chłopców ) nie zapewnia dziennego zapotrzebowania na wapń, gdyż nie zawiera wystarczającej ilości mleka lub jego przetworów ( biały ser, jogurt, kefir ) [9]. Również duża część badanych (32,93% dziewcząt i 37,33% chłopców ) przyznała, że nie stara się, aby posiłki były zróżnicowane i składały się z wielu rozmaitych produktów ważnych dla zdrowia.

Młodzież przyznała również, że nie zastępuje mięsa zdrowymi posiłkami z ryb (55,75% dziewcząt i 52,86% chłopców), wiedząc o tym, że są one bardziej wartościowym źródłem białka. Badani przyznali również, że jedzą znacznie więcej tłuszczów zwierzęcych niż roślinnych (40,99% dziewcząt i 49,59% chłopców) i nic nie robią, aby w swojej diecie zmniejszyć lub przynajmniej ograniczyć spożycie słodyczy, słodkich, gazowanych napojów (40,31% dziewcząt i 60,76% chłopców) i soli kuchennej (42,71% dziewcząt i 53,95% chłopców).

Niespodziewanym okazał się fakt, że w tak młodym wieku 33,62% dziewcząt i 49,59% chłopców przyznało się do picia alkoholu. Ponadto większa część badanej młodzieży (88,34% dziewcząt i 92,1% chłopców) nie stosowała żadnej diety poza wegetariańską [10].

[1] Biernat J, Żywienie, żywność a żywienie. Wyd. Astrem, Wrocław 2001, s. 84-86.

[2] Oblacińska A i Weker H : Profilaktyka otyłości u dzieci i młodzieży od urodzenia do    dorosłości. Wyd. Hel-Med., Kraków 2008, s.23.

[3] Ibidem.

[4] Suliga E, Ocena częstości spożywania śniadań wśród dzieci wiejskich, 2005, s. 33-36.

[5] Krawczyński M ( Red. ), Żywienie dzieci w zdrowiu i chorobie, Wyd. Help-Med., Kraków   2008, s.62.

[6]  Woynarowska B : Edukacja zdrowotna. PWN, Warszawa 2008, s.304.

[7] Mędrala-Kuder E, Błędy żywieniowe dziewcząt w wieku gimnazjalnym a ryzyko wystąpienia u nich zaburzeń odżywiania 2009, s. 59-62.

[8] Banasiewicz I, Ubogie dzieci Małopolski. Badanie ankietowe w szkołach podstawowych i  gimnazjalnych województwa małopolskiego. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej, Kraków, 2007, s. 23-25.

[9] Waluś A, Wądołowska L, Cichon R, Długosz T, Analiza zwyczajów żywieniowych młodzieży   z Polski północno-wschodniej z zastosowaniem analizy czynnikowej 2006, s. 55-57.

[10] Borzucka-Sitkiewicz K : Kształtowanie zachowań w procesie socjalizacji a styl życia młodzieży. Wyd. UŚ Katowice 2005, s.81- 86.