W literaturze przedmiotu wyróżnia się szeroki zakres oddziaływań o charakterze arteterapeutycznym, wskazując przy tym na ich sposób wykorzystania w procesie profilaktyczno – terapeutycznym. W opinii autorów związanych z Akademią Muzyczną we Wrocławiu, od wielu lat publikujących artykuły dotyczące terapii przez sztukę, do głównych rodzajów arteterapii można zaliczyć: ekspresję plastyczną, muzykoterapię, choreoterapię, biblioterapię oraz teatroterapię (psychodrama, drama, pantomima)[1]. Za pomocą technik arteterapeutycznych pacjenci mają możliwość odkrywania własnych, nieznanych dotąd potencjałów, pozwalających jednocześnie na uzyskanie zmian w zachowaniu oraz postrzeganiu otaczającego świata.
Terapia za pomocą sztuk plastycznych posiada niezwykły wpływ na rozwój osobowości pacjenta, jest pomocna w uzewnętrznianiu stanów i zachowań. Ekspresja plastyczna daje możliwość uwolnienia się od utrwalonych zachowań na rzecz realizacji własnych pragnień. Są w niej stosowane rozmaite techniki, takie jak m.in. malowanie (pędzlem, palcami, stopami), rysowanie, lepienie z gliny, wycinanki, układanki. Wytworzone dzieła są przejawem wewnętrznych emocji i przeżyć autora. Należy przy tym zaznaczyć, iż istotny jest zarówno efekt końcowy dzieła, jak również sam fakt doboru techniki artystycznej (przy czym nie ocenia się walorów estetycznych, ważna jest działalność twórcza).
Muzykoterapia jest najczęściej definiowana jako metoda postępowania wielostronnie wykorzystująca wieloraki wpływ muzyki na psychosomatyczny ustrój człowieka. Za pomocą muzyki oraz jej elementów składowych (dźwięku i rytmu), oddziałuje na sferę emocjonalną, psychiczną, somatyczną pacjenta, wywołując różnorodne doznania i reakcje, wpływające na zmianę aktywności systemu nerwowego (rozładowywanie napięć, kształtowanie pożądanych postaw, aktywizacja procesów poznawczych). Wartość terapeutyczną posiada zarówno percepcja muzyki, więc tzw. muzykoterapia bierna, jak również aktywne jej tworzenie, czyli muzykoterapia czynna.
Choreoterapia jest metodą leczniczą „opartą o taniec wzbogacony o ćwiczenia muzyczno – ruchowe i improwizacje ruchowe do wybranej muzyki”[2]. Ruch, traktowany tutaj jako forma sztuki, służy rozwijaniu zmysłu równowagi, sprawności fizycznej, odblokowaniu wewnętrznych napięć, zwiększaniu samoświadomości. Improwizacje muzyczne, w połączeniu z ćwiczeniami ruchowymi, są ważnym źródłem wiadomości na temat pacjenta, ponieważ poprzez obserwację komunikatów niewerbalnych wychowawca może dotrzeć do emocji i przeżyć dziecka. Poruszanie się w rytm muzyki bardzo rozluźnia i odpręża, w związku z czym choreoterapia jest polecana nie tylko w terapii różnego rodzaju dysfunkcji, niepełnosprawności, ale także w przypadku osób żyjących w ciągłym stresie. Choreoterapia ma charakter wielozakresowy, oddziałuje na sferę emocjonalną, motoryczną, fizjologiczną, poznawczą, estetyczną. Jej nadrzędnym celem jest odczucie przez pacjenta swojej cielesności i rozwijanie samoświadomości.
Terapia za pomocą książek, czyli biblioterapia jest określana jako czytanie odpowiednio dobranej literatury do aktualnego stanu psychicznego czytelnika. Jest ona „procesem asymilacji wartości psychologicznych, społecznych i estetycznych z książek do ludzkiego charakteru, osobowości i zachowania”[3]. Zakłada ona, iż poprzez wykorzystanie książek i czasopism można zregenerować system nerwowy oraz psychikę człowieka chorego. Jej podstawową funkcją jest kształtowanie postaw społecznie pożądanych, oczekiwane efekty mogą być widoczne w zakresie zachowania, uczuć oraz wierzeń. W zakres terapii za pomocą literatury wchodzi działalność praktyczna w dziedzinie oddziaływania książki w różnych środowiskach społecznych poprzez właściwy dobór lektur, jak również metod i form pracy z osobami wymagającymi szczegółowej opieki[4]. Najczęściej biblioterapia znajduje zastosowanie w działaniach o charakterze rewalidacyjnym, resocjalizacyjnym, profilaktycznym oraz ogólnorozwojowym. Jej najważniejszym celem jest przekonanie, iż poprzez terapeutyczne właściwości książki można zmienić rzeczywistość wychowawczą oraz wpłynąć na postępowanie człowieka. Kolejne dotyczą zapewnienia wsparcia psychologicznego, duchowego, poprawę samopoczucia, przełamywania psychicznej izolacji.
Teatroterapia polega na „spontanicznym odgrywaniu przedstawień teatralnych stosowanych w celach terapeutycznych”[5]. Jest ona powiązana z teatrem edukacyjnym, którego podstawowy cel dotyczy nabywania określonych zachowań poprzez ich powtarzanie. Ten rodzaj terapii posiada katartyczny wpływ na psychikę człowieka, ponieważ dzięki nieskrępowanemu wyrażenia samego siebie, podopieczny może ujawnić tłumione uczucia, jednocześnie mogąc wcielić się w rolę osoby, którą chciałby być. W teatroterapii wskazuje się na techniki, tj. psychodramę, dramę oraz pantomimę. Pantomima jest określana jako nieme widowisko sceniczne, w którym przebieg wydarzeń jest przekazywany za pomocą ruchów ciała, gestów, mimiki. Psychodrama jest spontanicznym przedstawieniem scenicznym, pozwalającym na uwidocznienie oraz ponowne przeżycie konfliktów (interpersonalnych, intrapsychicznych) w ramach terapii. Z kolei drama jest rozumiana jako metoda, poprzez którą można kształtować osobowość człowieka, rozwijać wyobraźnię, wrażliwość, uczyć aktywnej twórczości. Różnica pomiędzy nimi polega na tym, iż psychodrama sprawia, że człowiek może „ujawnić” samego siebie, natomiast w dramie osoba może „odgrywać” samego siebie[6].
[1] Por. E. J. Konieczna, Arteterapia w teorii i praktyce…, dz. cyt., s. 26.
[2] M. Kuśpit, Arteterapia w pracy z dzieckiem [w:] Edukacyjne konteksty rozwoju dziecka w wieku wczesnoszkolnym, pod red. K. Kusiak, I. Nowakowskiej – Buryły, K. Stawinogi, Lublin 2009, Wyd. Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej, s. 408.
[3] E. Marek, Arteterapia jako metoda wspomagająca…, dz. cyt., s. 107.
[4] Por. E. J. Konieczna, Arteterapia w teorii i praktyce…, dz. cyt., s. 112.
[5] M. Kuśpit, Arteterapia w pracy z dzieckiem…, dz. cyt., 408.
[6] Por. E. J. Konieczna, Arteterapia w teorii i praktyce…, dz. cyt., s. 69.
Profesjonalne usługi pisania prac z promocji zdrowania, zarządzania w ochronie zdrowia, edukacji zdrowotnej i wielu innych dziedzin znajdziesz na stronie pisanie prac.
